ضربان‌ساز
ضربان‌ساز یا پِیس میکر (pacemaker) در پزشکی به بخشی از قلب یا در حالت مصنوعی به دستگاهی که عمل ضربان‌سازی را تقلید می‌کند گفته می‌شود که ضربان ایجاد کرده و آهنگ آن را تنظیم می‌کند. قلب انسان به‌طور میانگین نزدیک به صدهزار بار در روز می‌تپد. معمولاً سلولهای تحریک‌کننده الکتریکی قلب در بافتهای گرهی آن تجمع یافته‌اند. در بین دو دهلیز این تنها دهلیز راست است که دارای بافت گرهی است به نام گره پیش آهنگ که در دیواره پشتی دهلیز راست و در زیر منفذ بزرگ سیاهرگ زبرین قرار دارد. برای انقباض ابتدا گره پیش آهنگ به صورت ریتم خودبه خودی تحریک می‌شود و این پیام انقباض را از طریق ۳ رشته گرهی دهلیز راست به گره دهلیزی بطنی که در حد فاصل بین دیواره دهلیزها و بطنها و کمی متمایل به دهلیز راست قرار دارد ، هدایت می‌کند. سپس بافتهای گرهی داخل بطنها از جمله باندل هیس این موج تحریک الکتریکی را در سراسر بطنها منتشر می‌کنند.
همه سلولهای این بافتهای گرهی دارای ضربان ریتمیک پایه هستند ولی چون تعداد ضربان گره پیش آهنگ در دقیقه بیشتر است لذا با ارسال موجهای تحریکی موجب تحریک سریعتر سایر بافتها نسبت به ریتم پایه خودشان می‌شود. پس سایر سلولهای قلب در حالت طبیعی ضربان ساز نیستند و فقط گره پیش آهنگ یا سینوسی ضربان ساز است. در صورتی‌که به هر دلیلی موج هدایت الکتریکی از گره پیش آهنگ به سایر بافتهای گرهی نرسد آن‌ها خود می‌توانند ضربان ساز باشند که مهمترین این اختلالات بلوک دهلیزی – بطنی است که ضربان ساز دهلیز گره پیش آهنگ و ضربان ساز بطنها گره دهلیزی بطنی است.
پيس ميکر طبيعي
قلب دارای سلولهای (بالقوه) پیس میکر متعددی است که در گره سینوسی (گره پیش‌آهنگ) ، گره دهلیزی-بطنی (AV node) ، دسته هیس(Hiss bundle) و سلولهای پورکینژ قرار دارند. ضربان‌ساز اصلی و طبیعی یا گره سینوسی‌دهلیزی دارای سریعترین میزان دشارژ طبیعی(۷۰–۸۰ بار در دقیقه) است. این دشارژ در گره دهلیزی-بطنی حدود ۶۰ پالس در دقیقه(bpm) و در دسته هیس حدود ۵۰ bpm و در سلولهای پورکینژ ۳۰ ضربه در دقیقه می‌باشد. در حالت پیدایش نقص در پیس‌میکر طبیعی و سریعتر ، پیس میکر آهسته‌تر بعدی ، کار ضربان‌سازی در قلب را به‌عهده می‌گیرد.
پيس ميکر مصنوعي
در برخی بیماران قلبی مانند مبتلایان به کندی ضربان قلب شدید (برادی کاردی)، نامنظمی ضربان قلب و بلوک قلبی گاه از ضربان ساز یا پیس میکر مصنوعی استفاده می‌کنیم. این ضربان ساز می‌تواند موقتاً خارجی باشد ولی معمولاً با عمل جراحی در داخل بافت قلب کاشته می‌شود. ویژگیهای پیس میکر بستگی به بیماری فرد دارد و مثلاً می‌تواند دو الکترود داشته باشد که در داخل دهلیز و بطن کار گذاشته می‌شود و با انرژی باتری که نیمه عمر چند ساله دارد موجب ایجاد ضربانهای قلب شود. امروزه بسیاری از پیس میکرها را می‌توان بدون بیهوشی عمومی و فقط با بی‌حسی موضعی و برشی در سمت چپ سینه جایگذاری کرد.
